Zaman zaman Risâle-i Nur Külliyatı’ndan olan Fihrist Risâlesi’nden bahsediyor ve alıntılar yapıyoruz. Bu risale hakkında epey geri bildirim almış bulunuyorum. Sorulan suallerin ekserisi bu risalenin mahiyeti, sıhhati ve münteşir olup olmayışı ile ilgili oluyor. Az da olsa Fihrist Risâlesi’nin mahiyeti ve ehemmiyeti bilinmediği için itirazlar da oluyor. Bizler de yaptığımız inceleme ve araştırmalar çerçevesinde izahatlar yapıyoruz. Bu risalenin müstakil olarak basımın yapılmış olduğu, hatta Osmanlıca nüshalarının dahi var olduğunu beyan ediyoruz. Hakikat-i hâlde ise Fihrist Risâlesi’nin ekser yayınevlerince neşredilmemiş olması ve serbest piyasada tevafuk edilememesi nedeniyle olacak ki Fihrist Risâlesi hakkında çok fazla malumat olmadığını müşahede etmiş durumdayız. Bizler de Risâle-i Nur eksenli olarak Fihrist Risâlesi’nin araştırdık. Birkaç yazıda sizlerle paylaşacağız inşâallah.
Fihrist Risâlesi, Risâle-i Nur Külliyatı’nın içinde yer alan önemli bir risâledir. Risâle-i Nur şakirtlerinin taksimü’l-a’mal tarzında mütesânit heyeti tarafından tanzim edilmiş olup Bediüzzaman Hazretleri’ne tevdi edilmiştir. Bediüzzaman Hazretleri de “Aziz kardeşlerim! Fihrist bakiyesinin telifi size havale edilmişti, taksimü’l-a’mal tarzında yapsanız iyi olur.”[1] diyerek talebelerinin bu vazifeyi deruhte etmelerini istemiştir. Yapılan Fihrist Risâlesi çalışması sonrasında ise şu ifadelerle talebelerini takdir etmiştir. “Aziz, Kıymettar, Sadık ve Sebatkâr Kardeşlerim! Fihriste’yi taksimü’l-a’mal tarzında mütesanit heyetinizin şahs-ı manevîsine tevdiiniz çok güzeldir.”[2] Onuncu Şua namında yazdığınız Fihristenin ikinci kısmı, bana şöyle kuvvetli bir ümit verdi ki…[3] ifadeleri ile de talebelerinin ileride yapacağı vazifelerdeki ümidini belirtmiştir.
Fihrist Risâlesinin birinci cildi “On Beşinci Lem’a”dır. İkinci cildi ise “Onuncu Şua”dır. Risâle-i Nur Külliyatı’nın “On Beşinci Lem’a” ve “Onuncu Şua” kısımlarında şu ifadeler yer alır:
On Beşinci Lem’a; Risâle-i Nur Külliyatının Sözler, Mektubat ve on dördüncü lem’aya kadar olan kısmının fihristesidir. Her kısmın fihristesi, yani, Sözler kısmının fihristesi Sözler mecmuasında bulunduğundan, Mektubat ve Lem’alar’ın da kendilerine ait fihristeleri o mecmuaların ahirlerine ilhak edildiğinden burada yazılmadı.[4]
On Beşinci Lem’a Olan On Beşinci Risâle Fihris Risâlesinin 1.Cildi olup bu ciltte On Beşinci Lem’anın fihristesinde şu açıklamalar yer almaktadır: Fihriste namında, umum Risâle-i Nur’un eczalarının mevzularını gösteren bir fihristesidir. İcmalen her Risâlenin mevzuuna ve kısmen gayelerine işaret eder dört kısımdan ibarettir.
Birinci kısım: Otuz iki adet Sözler’e aittir. Bu kısım sair Risâleler gibi bidayette muhtasar olmuştur. Sözler’e lâyık tafsilatlı bir fihriste olamadı. Daha değiştirmeye de münasebet tutmuyor. Yalnız bu kadar var ki; Sözler’deki kıymet ve ehemmiyet, kesret-i intişar ile ekserce anlaşıldığı için icmalen bize yazdırıldı “Elhayrufimahtarahullah”deyip o muhtasar fihristeyi öylece bıraktık. İnşâallah, bir vakit kardaşlarımızdan birisi, o birinci kısma bir haşiye olarak Sözler’e mufassal bir fihriste yazacaktır.
Bu fihristenin dört kısmı da gayet ehemmiyetlidir. Hatta diyebilirim en mühim bir Risâledir. Onun Risâle-i Nur eczalarının mahiyeti bilindiği gibi Risâle-i Nur’un yüz cüz’ü, Kur’ân-ı Hakimin nasıl bir tefsiri olduğunu gösteriyor. Ve yüzer âyat-ı Kur’âniyenin yüzer hakaik-i kudsiyesini nazara vaz’edip Risâle-i Nur’un herbir cüz’ünü bir âyetle bağlayıp Kur’ân’dan tereşşuh ettiklerini ve Kur’ân’dan gelip Kur’ân âyetlerini tefsir ettiğini gösterir.
Bâhusus, üçüncü kısmındaki Rumuzat-ı Semaniyeye dair bahislerde daha güzel olmuş. Fakat bazen mühim bir Risâle kısa kesilmiş. Sonra anlıyoruz ki; hakkını noksan bırakmışız. Bazen de fihristenin ihtisarından çıkıp tafsilatlı olmuş. Bundan anladık ki, kast ve ihtiyarımızla tanzim edemiyoruz. Zülf-ü perişan gibi zahiri intizamsızlık altında, şirin, mânidar bir intizam bulunduğunu hissederek gelişigüzel bıraktık. [5]
On Beşici Lem’a olan Fihrist Risâlesi’nin birinci cildinin sonunda Üstâd Hazretleri tarafından “Bundan sonraki fihriste “Onuncu Şua” nâmını alan kısımdır. Risâle-i Nur’un has şâkirdleri te’lif etmişlerdir.”[6] Notu eklenmiştir.
Fihrist Risâlesi’nin İkinci Kısmı: Onuncu Şuâ
Onuncu Şuâ, Fihriste Risâlesi’nin ikinci kısmıdır. Şuâlar eserinde Onuncu Şuâ boştur. Kısaca şöyle bir açıklama yapılmıştır. Onuncu Şuâ; Bu Şuâ, on Beşinci lem’adan itibaren buraya kadar olan Risâlelerin fihristidir. Her eserin kendilerine ait ciltlerin sonlarına derç edilmiştir.[7]
Onuncu Şuâ olan Fihrist Risâlesi’nin “Onuncu Şuâ” fihristinde ise teferruatlı olarak şu açıklamalar yer almaktadır: ”Fihriste Risâlesinin ikinci kısmıdır. Risâle-i Nur’un umum fihristesi iki Risâlede cem olunmuştur. Bunlardan birincisi “On Beşinci Lem’a”dır ki; Risâle-i Nur’un Sözler’i, Mektubat’ı ve On Beşinci Lem’a’ya kadar olan Risâlelerin fihristeleri olup, bu lem’ada toplanmıştır. On Beşinci Lem’a’dan itibaren Lem’alar ve Şuâlar’ın fihristeleri ise bu Onuncu Şuâ’dadır.
On Beşinci Lem’a namındaki Risâle-i Nur’un birinci kısım fihristesini Üstadımız Risâle-i Nur eczalarının mevzularına ve kısmen gayelerine işaret ederek te’lif etmişler. Âdeta hülasa edilen hablar nev’inden büyük bir eczahanedeki ilâçların listesini gösteren bir fihrist olarak yazmışlardır.
İkinci kısım fihristte ise yine Onuncu Şuâ namıyla Risâle-i Nur’un Isparta havalisindeki has şakirtleri tarafından kaleme alınmış ve herbir Nur şakirdi kendi aynalarının kabiliyet ve renklerine göre o Risâlelerden tecelli eden envârını satırlara aksettirmeye çalışmışlardır. Risâle-i Nur’un şahs-ı mânevîsinin birer ferdi bulunan bu kahraman, fedakâr, mümtaz nur şakirtleri bu Fihriste ile nesl-i âtî için en kıymettar eserlerden birisini bırakmışlardır.
Bu Fihriste Risâlesi gayet ehemmiyetlidir. Çünkü çeşit çeşit mânevî marazlara müptelâ bu asır insanlarına lûtfedilen ve kevser-i Kur’ânîden akan muslukların adedi ve eczahâne-i Kur’âniyedeki tiryak ve panzehir dolaplarının sayısı yüz otuza bâlîğ olmaktadır. Herbir dolapta çok kavanozlar vardır. Yani herbir Risâle bir ecza dolabı ve o Risâlelerdeki “nokta, nükte, işaret, reşha, pencere, basamak, hakikat, mevkıf ve meseleler” diye verilen isimler, o çok muhtaç olduğumuz ilâç kavanozlarıdır.
Hakikate susamış ve bu zamanın dalâlet tehlikelerinden kurtulmak isteyen ve hikmet-i Kur’âniyeye muhalif olan felsefe ile yaralanan ve nefis ve şeytanın türlü türlü iğfâlâtlarına kapılmış mânevî hastalar, bu eczahanede kendi hastalıklarına en münasip ilacı almak için ya bütün eczahâne-i Kur’âniyenin dolaplarını ve o dolapların içlerindeki kavanozları birer birer arayacaklar, bulacaklar; veyahut eczahane-i Kur’âniyedeki bütün dolapların numaralarını ve her dolabın içindeki kavanoz âdetlerini ve o kavanozların içindeki tiryak ve macun ve panzehirleri gösteren bir listesini elde edecekler. İşte bu çok kıymettâr Fihriste’nin gördüğü vazîfelerden birisi de budur.”[8]
Fihrist Risâlesi Osmanlıca nüshalarda müstakil olarak neşredilmiş olmasına rağmen yeni yazı nüshalarda bir kısım kitapların sonlarına derc edilmiştir. Özellikle Mektubat ve Lem’alar’ın kendilerine ait fihristeleri o mecmuaların ahirlerine Fihrist Risâlesi’ndeki haliyle ilhak edildiği görülmektedir. Risâle-i Nur Külliyatı’nın tamamının fihristi ise müstakil bir kitap hüviyetinde olduğu için her kitabın sonlarına ilhak edilmemiş olup müstakil olarak Osmanlıca Fihrist Risâlesi olarak neşredilmiştir.[9]
Münteşir Risâle-i Nur Külliyatı kitapları içersinde Fihrist Risâlesi ile ilgili çok sayıda izahat ve atıflar vardır. Bir kısmını buraya derc edelim:
Kastamonu Lahikası mektuplarında “Abdullah Çavuşun, sizin namınıza istediği Onuncu Şuâ namındaki Fihriste’nin ikinci cildini yazdırdık.[10] Fihriste’nin musahhah son kısmı inşâallah ona gönderilecek.”[11] İfadelerine yer verilmiştir.
Emirdağ Lahikası’nda ise “Fihriste’de ayet-i hasbiye olan dördüncü Şuânın fihristesi, İhtiyar lem’asının on dördüncü ricası yerinde yazılsın. Hakikaten münasip görünüyor, tam bir ricadır.”[12] Deniliyor.
Barla Lahikası mektupları içersinde ise şu ifadeler geçmektedir: “Risâlelerin fihristesi tamam yazıldıktan sonra birinci müsevvit, ihtiyârsız “Bu güzel fihriste tamam oldu” deyip yazmış. O müsevvit hesab-ı ebcedî hiç bilmediği gibi, hiçbir şey de düşünmemiş. “Bu güzel fihriste tamam oldu,” aynen bin üç yüz elli iki tarihini gösterip Fihriste’nin tarih-i telif ve istinsahını göstermiştir.”[13]
Risâle-i Nur Külliyatı’nın müteferrik yerlerinde saff-ı evvel erkân ve has dairelerinden kabul ettiğimiz muhterem Nur Talebesi ağabeylerin Fihrist Risâlesi ile ilgili çok mühim açıklamalarını görüyoruz. Bu açıklamalardan da anlaşıldığı üzere Fihrist Risâlesi önemine binaen bu ağabeyler tarafından da ciddiyetle mütalaa edilmiş ve sitayişle bu risaleden bahsedilmiş. Bu kısımda çok fazla izahata gerek duymadan Hulusi ağabeyin, Hüsrev ağabeyin, Sabri ağabeyin, Asım ve Re’fet ağabeylerin yazdıklarını bir sonraki yazıda aktarmaya çalışalım inşâallah.
Saff-ı Evvellerden Fihrist Risâlesi izahatları
Fihrist Risâlesi ile ilgili saff-ı evvel ağabeylerin takdirkâr ifadeleri şöyledir:
Hulusi Ağabeyin ifadeleri: “Fihristeyi harfi harfine henüz
okuyamadım; fakat, inşâallah okuyacağım.”[14] [Hulûsî Bey’in
fıkrasıdır.] Aziz, Muhterem, Müşfik ve Mükerrem Üstadım! Bu defa
irsaline inayet buyurulan Risâle-i Nur eczalarının dört kısımlık
fihristesini aldım. Daha evvel Otuz Birinci Mektubun On Üçüncü ve On
Dördüncü Lem’alarını almış, fakat ihtisaslarımı arza muvaffak
olamamıştım. Fihristeler dört tarafımı aydınlattılar ve itikatta bir
olup, çok metin hikmetlerle bazı a’malde ayrılıkları olan dört mezheb-i
hak gibi; bu fakire hakka, hakikate, sıdka, imana, nura, rızaya giden
yolları gösterdiler.[15]
Hüsrev Ağabey: “Aziz Üstadım! Senelerden
beri vücuda getirilen misilsiz âsâra, Otuz Birinci Mektubun On Beşinci
Lem’asıyla öyle misilsiz bir eser daha ilâve buyurulmuş oluyor ki; o
şaheserler, böyle şah bir eseri; o harika bediiyat, böyle bedî bir
zübdeyi; o acip telifat, böyle acip bir mecmuayı; o azîm hakaik, böyle
azîm bir külliyat-ı hakaikı ve o nurlu Risâleler, böyle nurlu bir
fihristeyi istiyordu. Yüz binler şükrolsun ol Feyyaz-ı Mutlak
Hazretlerine ki; hiç bir müellifin muvaffak olamadığı böyle misilsiz
eseri hazine-i rahmetinden ihsan etmekle, yüz yirmi adede vâsıl olan
Külliyat-ı Nur’u, yüz yirmi sahifeden aşağı olmayan misilsiz
fihristesiyle bir yerde toplamış bulunuyor. Bu Risâlenin menfaati,
fevaidi o kadar çok ki; izaha hacet yok. Bu kıymettar Risâle, kendi
kendini lâyık olduğu bir tarzda methediyor. Hem o kadar güzel methediyor
ki; fevkinde beyan olamaz.”[16]
Fihriste-i Güldeste: Fihriste
namı altındaki bütün Risâlelerde yazılı olduğu tarzda değildir. Tamamen
hususiyet göstermektedir. Sözlerin ve Mektupların bir
hulâsatü’l-hulâsası denecek vaziyettedir. Âsâr-ı Nurun bir zübdesi,
hazain-i Nurun elmas anahtarı, resail ve mektubatın nurlu kapısı olan bu
hayırlı telife sebep olanları da, müellifini de, Allahü Zülcelâl
ve’l-Kemal Hazretleri, saadet-i dâreyne mazhar buyursun. Âmin.
Hulûsî[17]
[Sabri’nin fıkrasıdır.] Bu kerre bir kıt’a lütufname-i
fazılâne-i merğubeleriyle tereşşuhat-ı kitab-ı mübinin bir zübdesi
bulunan, Fihriste-i Mübin’in Dördüncü Kısmını, Süleyman Efendi
kardeşimiz yediyle aldım, okudum. Müellifine, kâtibine, naşirine,
hadimlerine binler dualar ettim. Hakikaten vakt-i kıraatim olan iki saat
zarfında, risalatü’n-Nur ve mektubatü’n-Nur’un kâffesini icmalen okumuş
kadar mütelezziz ve müstefit oldum. Ve şöyle dedim. Lütufname-i
keremkârîlerinde işaret buyurulduğu üzere, dört nüsha değil, belki bir
kaç ay, her vazifeye tercihen fihristeyi teksir ve neşre sa’y etmeliyiz.
Madem ki, gayemiz neşr-i envar-ı hakaik-ı Kur’ân’dır. Bu mübarek ve
kıymettar eser-i giranbaha ise hakaik-ı Kur’âniyenin hulâsası ve zübdesi
ve tabiri caiz ise, tam bir piştarıdır. Miftahu’n-Nusret ve
Mirkatü’l-Fütuhdur.[18]
[Asım Bey’in fıkrasıdır.] Bu Risâle
fihristesi, hakikaten menba-ı nur ve mecma-ı hakikattir. Elhak, Nur
fihristeleridir. Şöyle söyleyebilirim ki: Otuz Üç Söz, Otuz Üç Mektubun
her biri, feyezanda bir menba-ı nur-i hakikat ve gülistan-ı bağ-ı
cinandır. Binaenaleyh bu müteaddit güller bağının her birisinde
müteaddit güller koparıp dört kısım üzerine güller demeti yapılmış gibi
vücuda getirilmiş bir eser-i cihan-kıymet olduğuna kanaat ettim. Bu
fihristeleri okumak; herhâlde ve behemehâl Söz ve Mektuplar Risâle-i
şerifenizi görmek, okumak, yazmak için insanı iştiyak ve gayrete sevk
ediyor ve şiddetle kamçılıyor. Fakirce, noksan olan Risâle-i şerifelerin
hangisini evvelâ yazayım? Çünkü; her biri birbirleriyle nur ve hakikat
müsabakasına çıkmış diye, mütelâşi ve heyecanlı bir vaziyetteyim.
İnşaallah dua-i Üstadâneleriyle kâffesini yazarım. Şurasını da arz etmek
isterim ki; Sabri Efendi kardeşimin ilhahı ve zat-ı Üstadânelerinin
ilhamı ile Fihristelerin telifi çok musîb ve hayırlı hem hadsiz
hakikatlere anahtar olmuştur.[19]
[Re’fet Bey’in bir fıkrasıdır.]
Aziz ve Muhterem Üstadım Efendim! Sözlerin ve Mektubatın ve pencerelerin
fihristesi, o kadar güzel olmuş ki, bir defa sathî bir nazar atfeden
kimse, Risâlet-in Nur eczalarının kıymet ve ehemmiyeti hakkında yek
nazarda bir fikir edinebilir. Bu fihriste umum Risâlelere bedeldir.
Hiçbir müellif, yazmış olduğu yüz yirmi kadar kitabının, her birisinin
hülâsa-i mealinden ve bilhassa metnindeki âyâtı, birer birer münasip ve
manidar bir tarzda, tadat etmek suretiyle Risâlelerin gayatından ve
mahiyetinden bahsetmek şartıyla, böyle ehemmiyetli dört Risâleyi vücuda
getiremez. Fihristenin bariz bir vasfı daha var ki, o da kendi
ihtiyârınızla olmayıp, sünuhat-ı kalbiye ile olduğunu ispat ediyor.[20]
Sizin telifiniz olan Fihristenin tashihinde, bir müstensihin noksan
bıraktığı bir sahifeyi tahsin’e dedim, “Yaz”; o da yazmaya başladı.
Simsiyah bir mürekkepten ve temiz kalemle, birden, yazdığınız ikinci
cilt fihristenin makbuliyetine hüccet olarak, o siyah mürekkep güzel bir
kırmızı suretini aldı.[21]
Görüldüğü üzere Fihrist Risâlesi hem
Üstad Bediüzzaman Hazretleri, hem de saff-ı evvel nur talebeleri
tarafından çok ehemmiyetli addediliyor. Hatta mahkemelerdeki
müdafaalarda Üstad Hazretleri bu Risâleyi de nazara alarak şöyle diyor:”
Elinize geçen ve nazar-ı teftişinizde bulunan “Fihriste Risâlesi”
gösteriyor ki, Risâle‑i Nur’un herbir cüz’ü, bir âyet-i Kur’âniyenin
hakikatini tefsir eder ve hususan erkân-ı imaniyeye dair âyetleri öyle
bir vuzuhla tefsir eder ki, Avrupa feylesoflarının bin seneden beri
Kur’ân aleyhinde hazırladıkları hücum plânlarını ve esaslarını
bozuyor.”[22] Ayrıca “Hem vazife-i tahkikatınıza yardım için derim:
Fihriste Risâlesi, yirmi senelik Risâlelerin bir kısmının fihristesidir.
İçindeki Risâlelerin bir kısmının asılları Darü’l-Hikmetten başlar.
Fihriste’deki numaralar, telif tertibiyle değildirler. Mesela, Yirmi
İkinci Söz, Birinci Sözden daha evvel te’lif edilmiş ve Yirmi İkinci
Mektup, Birinci Mektuptan daha evvel yazılmış. Bunlar gibi çok
var…”[23] şeklinde ifade ediyor.
Abdülbâkî ÇİMİÇ
[email protected]
DİPNOTLAR:
[1] Kastamonu Lahikası,2013,s.34
[2] Kastamonu Lahikası,2013,s.35
[3] Barla Lahikası,2013,s.588
[4] Lem’alar,2013,s.266
[5] Fihrist Risalesi, 1.Cild, On Beşinci lem’a
[6] Fihrist Risalesi, 1.Cildin sonu [15.Lema]
[7] Şualar,2013,s.311
[8] Fihrist Risalesi, 2.Cildin başı [10.Şua]
[9] Envar Neşriyet Fihrist Risalesini Osmanlıca olarak tamamını neşretmiştir.
[10] Kastamonu Lahikası,2013,s.195
[11] Kastamonu Lahikası,2013,s.186
[12] Emirdağ Lahikası-I,2013,s.63-64
[13] Barla Lahikası,2013,s.568
[14] Barla Lahikası,2013,s.254
[15] Barla Lahikası,2013,s.248–49
[16] Barla Lahikası,2013,s.254–55
[17] Barla Lahikası,2013,s.254
[18] Barla Lahikası,2013,s.314
[19] Barla Lahikası,2013,s.257–58
[20] Barla Lahikası,2013,s.318
[21] Kastamonu Lahikası,2013,s.45
[22] Müdafaalar > Eskişehir Mahkemesi [1935]
[23] Müdafaalar > Eskişehir Mahkemesi [1935]