Bedîüzzamân Saîd-i Nursî 1878 tarihinde Bitlis Vilayetine tâbi’ Hizan kazasının İspairt nahiyesinin mülhakatından Nurs Karyesi’nde tevellüd etmiştir.(1293târîhinde, Bitlisvilâyeti, Hizankazâsı, İspa’rit[1],nâhiyesine tâbi‘ Nurs karyesinde tevellüd etmişdir.)[2]
Muhammed Saîd
Bilindiği üzere On beşinci Mektup’ta ahir zamanda dinsizliğin iki cereyanından birisi olan ve nifak perdesi altında icraatını yapacak cereyana karşı “Âl-i Beyt-i nebevînin silsile-i nuranîsine bağlanan ehl-i velâyet ve ehl-i kemalin başına geçecek Âl-i Beytten Muhammed Mehdî isminde bir zat-ı nuranînin[3]”vazife yapacağı bildirilir.Üstâd’ın müdakkik âlim talebesi Ahmed Feyzi Kul,”Maidetü’l Kur’ân ve Hazînetü’l-Bürhân” adlı eserinde şöyle diyor: “Hazret-i Bedîüzzamân’ın adı yalnız “Saîd” değil, “Muhammed Saîd”dir. Buna hemşehrileri şehâdet ediyorlar. Lihikmetin göbek adı gizlenmiş, belki de kasdî olarak yalnız Saîd adı iştihâr etmiştir. Çünkü ekseriya çift ad kullanmak Rasulullaha iktidaen Müslümanların şeâiridir. Muhammed Emin, Muhammed Said, Muhammed Nuri, Muhammed Ali, Muhammed Şükrü gibi.”[4]
(Maidet-ül Kur’ân, Hazinet-ül Bühran, s.166)
Ayrıca Hz. Üstâd Barla’da iken bir talebesinden gelen mektubun üzerindeki şu ibâre de bu tesbîti doğruluyor:“Muhterem ve Muazzez Hocam Muhammed Saîd-i Nursî Efendi Hazretlerine takdîm”[5]
(Hz. Üstâd Barla’da iken bir talebesinden gelen mektubu)
Bedîüzzamân’ın Doğum Târîhi: Bediüzzaman’ın doğum tarihi ile ilgili faklı mülahazalar ve hesaplamalar yapıldığı malûmdur. 1873;1876;1877 ve 1878 tarihleri O’nun doğum tarihi olarak kitaplara ve kayıtlara geçmiştir. Elbette doğru bir Bediüzzaman Tarihçesi’nde birleşilememesi bu gibi farklı yaklaşımları ortaya çıkarmıştır. [Bunun sebebi; bidâyette belge yetersizliği olsa da, günümüzde; peşin kabuller ve alışkanlıklar olabilir diyebiliriz.] Ancak şunu da unutmamak lâzımdır. Birçok hikmete binâen Bediüzzaman Hazretleri’nin siyâdeti ve siyâseti gibi velâdeti de mübhemdir. Belki de sırr-ı imtihan ve hikmet-i ibham sırrına bakan cihetler vardır. [Mîlâdî târihlerdeki farklılıklar, yanlış çevirmelerden kaynaklanıyor. Orijinal belgeler dikkate alındığında sâdece 67 günlük bir mübhemiyet var! Bu mübhemiyet de sırr-ı imtihana bakan cihet olmalıdır.] Bediüzzaman’ın doğum yılı olarak Hicri 1295’in doğruluğundan şüphe yoktur. Zira hem Bediüzzaman’ın beyanına göre resmi makamlarca doldurulan kimlik belgelerinde[6] doğum yılı olarak bu tarih yer almaktadır, hem de pek çok yerde[7] geçen Rumi(R) 1293 tarihinin Hicri karşılığı 1295’tir.[8] Yani Rumi 1293 ile Hicri 1295 arasında sağlama yapılmıştır. Bu iki tarih de doğrudur. O halde Bedîüzzamân Hazretleri’nin doğumu 1295 Hicrî, 1293 Rûmî, bunların karşılığı olan 1878 Mîlâdîdir. Bu tarîhler 5 Ocak 1878–12 Mart 1878 arasında bir günde, Bitlis’in Hîzan kazâsı’na bağlı Nurs köyünde Mirzâ Efendi ile Nûriye Hanımın yedi çocuğundan dördüncüsü olarak dünyâya gelir.[9]
Bedîüzzamân’ın doğum yılı için doğru târîh 1878 olarak kabul edilmelidir
Belgelerle sabit olan Rumi 1293 ve Hicri 1295 tarihlerinin miladi olarak kesiştikleri yıl 1878’dir.[10] Bir başka ifadeyle Hicri 1295 yılının başladığı 01 Muharrem (Rumi 24 Kanun-ı evvel 1293) ile Rumi 1293 yılının bittiği 28 Şubat (Hicri 08 Rebiü’l evvel 1295) tarihlerinin kesiştiği Miladi dönem, 05 Ocak 1878 ile 12 Mart 1878 arasıdır.[11] Bu durumda Bedîüzzamân Saîd Nursî’nin doğum yılı, yıl olarak her halükarda 1878’dir. Yani Bedîüzzamân Saîd Nursî, 5 Ocak 1878 ile 12 Mart 1878 tarihleri arasında bir günde dünyaya gözlerini açmıştır.[12]
Kaynaklara göre Bedîüzzamân’ın Doğum Târîhi
Bedîüzzamân Saîd Nursî’nin doğum târihi ile ilgili bir çok kaynak eserde farklı târihler verildiği bilinmektedir. Bu konuda Bedîüzzamân Hazretleri’nin hayatını kronolojik olarak, belgelere dayalı ciddî çalışmalarıyla ortaya koyan Risâle Tashih[13] sitesinden istifade ederek paylaşmak istiyoruz.
1– Bedîüzzamân Saîd Nursî: Târihçe-i Hayâtı, Eserleri, Meslek ve Meşrebi, Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası, Ankara, 1958:(H.1290, M.1873)Bir belgeye dayanmadığı için güven vermiyor.
2– Mâidetü’l-Kur’ân ve Hazînetü’l-Bürhân, Ahmet Feyzi Kul, İttihad-2006:(Hicrî-Şemsî 1255, Hicrî-Kamerî 1293, Mîlâdî 1877) Peşin kabûlle Rûmî 1293 târîhi, Hicrî olarak alınmış! Mîlâdî, yaklaşık olmuş.
Aşağıda göreceğimiz gibi, Belgeler üzerinden yapılan hesaplamalarda Hz. Üstâd’ın Mîlâdî doğum târîhi kat’î olarak 1878 bulunduğundan, Hicrî-Şemsî[14] doğum târîhi de 1255 değil, 1256 olur.
3– Bedîüzzaman Saîd-i Nursî, Mufassal Târihçe-i Hayâtı, Abdülkadir Badıllı, İttihad Yayıncılık-1998:(Mîlâdî 1877, Rûmî 1293, Hicrî 1294) Rûmî 1293, doğru.. Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye Tezkiresindeki ve destekleyen istihraçlardaki H.1295 târîhine îtibâr edilmediğinden Hicrî yanlış, Mîlâdî takrîbî olmuş.
4- Bilinmeyen Taraflarıyla Bedîüzzaman Saîd Nursî, Necmeddin Şahiner, Nesil Yayınları-2006: (Rûmî 1293, M.1876-1877) Necmeddin Şahiner de Rûmîyi doğru aldığı hâlde, mezkûr belgedeki Hicrî 1295’i dikkate almadığı için isâbet edememiş.. R.1293’ün, 1876 ile kesişmesi ise mümkün değil![15]
5- Arşiv Belgeleri Işığında Bedîüzzamân Saîd Nursî ve İlmî Şahsiyeti – Birinci Kitap: (Rebîülevvel 1295 Hicrî/Mart 1293 Rûmî/Mart 1878 Mîlâdî)
Arşiv Belgeleri Işığında Bedîüzzamân Saîd Nursî ve İlmî Şahsiyeti Birinci Kitapta Belge serdetilmiş ve yıllarda isâbet etmişse de, rivâyetlere denk düşürme kaygısıyla olsa gerek, ay ve gün tahminlerinde biraz çelişkiye düşmüş. Rûmî doğum târîhi, (24 Kânûnievvel 1293-28 Şubat 1293) arasında olması gerekirkenMart 1293 demiş! Mümkün olmayan bir durum! 1293 Mart’ı, Hicrî 1294’de kalıyor. 28 Şubat 1293’ün 1 gün sonrası ise Rûmî 1 Mart 1294 oluyor.. Gerçi, kitabın müellifi zaman zaman 1876’lara da dönüyor ama kalem sürçmesidir herhâlde.. [16]
Verdiğimiz kaynaklar, en mûteber kaynaklardır ve biri diğerini tutmamaktadır!?.. Çünkü, yâ peşin kabûlle hareket edilmiş, yâ da Belge doğru değerlendirilememiştir.[17]
Belgelere göre Bediüzzman’ın Doğum Târîhi:
Doğum târîhini doğru hesaplamada birinci derecede faydalanacağımız Belge, Dârü’l-Hikmet’de iken doldurulan nüfus, eşkâl ve ikāmet bilgilerinin bulunduğu 26 Eylûl 1921 târihli Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye Tezkiresi..[18] ve Belge ile uyumlu iki de istihrâc…
Belge ve istihraçların ilki; Hicrî 1295 ve Rûmî 1293’te, üçü birlikte Rûmî 1293’te tam tevâfuk ediyorlar:
1) Belge: “Târîh-i (..) velâdeti: 1295 (bin ikiyüzdoksanbeş) ve 1293 (bin ikiyüzdoksanüç)”
2)İstihraç (1): “… ya’nî arza bastığın zaman ki, cifirce 1295 Arabî, 93 Rûmî târîhidir ki, târîh-i velâdetine ve Rus Harb-i müdhişine tevâfukla berâber..”[19]
3)İstihraç (2): “… 1293 eder. İşte bu târih, Rus’un Âlem-i İslâm’ın felâketine sebep olan 93 dehşetli harbin zamânına ve Risâle-i Nur müellifinin târîh-i velâdetine tam tamına tevâfuku şüphesiz kasdî bir işâret-i gaybiyedir.”[20]
R. 1293–H.1295 örtüşmesi;H. 1295’in ilk 67 gününe (1 Muharrem 1295-8Rebîülevvel 1295), R.1293’ün son 67 gününe (24 Kânûnievvel 1293-28 Şubat 1293), M.1878’in 5 Ocak-12 Mart târihleri arasına geliyor.
Yânî; Bedîüzzamân, şu 67 günün birinde dünyâya gelmiştir: Hicrî 1 Muh.-8 R.evvel (1295)-Rûmî 24 K.evv.-28 Şubat (1293)-Mîlâdî 5 Ocak-12 Mart (1878)[21]
Abdülbâkî Çimiç
[1] Kaynaklarda İspa’ret, İspâirt, İspâert olarak da geçiyor.
[2] Bedîüzzamân’ın Târihçe-i Hayâtı, Abdurrahman, 1335, s.1
[3] Mektubat,2019,s.94
[4] Maidetü’l Kur’ân,2006,s.166,İttihad Yayınları
[5] Mufassal Târihçe-i Hayât, s.877
[6] Hüvviyet Cüzdanı ve Darü’l Hikmeti’l İslamiyeye verdiği öz geçmiş için bkz: Sadık Albayrak, Son Devrin İslam Akademisi, İstanbul, 1972, s. 197 ve devamı.
[7] Abdurrahman Nursi, Bediüzzaman’ın Hayatı, İstanbul, 1993, s.13; Bediüzzaman Said Nursi, Lem’alar, İstanbul, 1996, s.50, 325; Bediüzzaman Said Nursi, Şualar, Germany, 1994, s. 596; Son Devrin İslam Akademisi, s. 197
[8] Tarih Çevirme Kılavuzu, C. V, s. 240-241.
[9] http://www.risaletashih.com/index.php/en/tashih-cesitlemeleri/134-bediuzzaman-in-hayatindan-tesbitler
[10] Tarih Çevirme Kılavuzu, C. V, s. 240
[11] Tarih Çevirme Kılavuzu, C. V, s. 240-241
[12] Risale-i Nur Enstitüsü web sitesi 23.3.2000 tarihli “Doğum Tarihi” başlıklı yazı
[13] Bilâl Tunç: “Bediüzzman’ın Muhtasar Tarihçe-i Hayatı” çalışması
[14] Hicrî-Şemsî Takvim: http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/143/Ebuziya.htm (Erişim Târîhi, 05.11.2017)
[15] 1979 baskısında 1873. (Bkz: Bilinmeyen Taraflarıyla Bedîüzzaman Said Nursî, Necmeddin Şahiner, Yeni Asya Yayınları, 1979, s.41)
[16] A. A.; Bedîüzzamân Sa‘îd Nursî (1878-1960) Hazretlerini Vefâtının 57. Sene-i Devriyyesinde Rahmet ve Minnetle Anıyoruz. (23.03.2017), https://twitter.com/AhmetAkgunduz/status/845019116889104385 (Erişim Târîhi, 05.11.2017)
[17] Bilâl Tunç: “Bediüzzman’ın Muhtasar Tarihçe-i Hayatı” çalışması
[18] Sadık Albayrak; Son Devrin İslâm Akademisi Dâr-ül Hikmet-il İslâmiye –İkinci Baskı-, Yeni Asya Yayınları, Şubat 1973, s.212
*Doğum târîhinin 1295 Hicrî, 1293 Rûmî olduğu bu belge ile kesinleşmektedir.
50 küsur sene Dârü’l Hikmeti’l İslâmiyye evrâkı arasında gizli kalmış. Değerli araştırmacı Sadık Albayrak’ın keşfi ve Yeni Asya Yayınları tarafından neşredilinceye kadar. İşin garîbi bu kıymetli Belge, Bedîüzzamân’ın doğum târîhi ile ilgili çalışmalarda Köprü Dergisi’nin Mart 2000 sayısına kadar da 30 yıla yakın bir süre dikkate alınmamış! Garîbin garîbi bir durum ise; bâzı araştırmacılarca hâlâ dikkate alınmıyor olması!(Bilâl Tunç)
[19] Bedîüzzamân Sa‘îd Nursî; Lem’alar, Yeni Asya Neşriyat–2005, s.595.
[20] Bedîüzzamân Sa‘îd Nursî; age, s.602.
[21] Bilâl Tunç: “Bediüzzman’ın Muhtasar Tarihçe-i Hayatı” çalışması